Τι λέμε τέχνη; Τα τραγούδια, τις τραγωδίες, τα θρησκευτικά
δρώμενα, την όπερα, τα μοιρολόγια, τους πολεμικούς θούριους, ένα μπαλέτο, ένα
χορόδραμα, τον Παρθενώνας, έναν Πικάσο, έναν Ροντέν, το «Πόλεμος και Ειρήνη »
και ... και ... και ... όλα λέμε ότι είναι τέχνη. Τι κοινό έχουν; Ποιος είναι ο
ορισμός της τέχνης;
Τέχνη είναι εκείνα τα έργα που απαντούν στων ανθρώπων τους
καημούς, τα πάθη και τους συλλογισμούς και τους δίνουν αυτό που τους στερεί η
καθημερινότητα, ελευθερία, αισθήματα, συγκινήσεις, που τους ξυπνάνε τις
αισθήσεις, που τους δυναμώνουν για να αντιδρούν και να αντιστέκονται σε ό,τι
υποβαθμίζει και ταπεινώνει τη ζωή τους.
Τα έργα τέχνης έχουν μαγεία αλλά η μαγεία τους απορρέει από τη
μορφή που τους δίνει ο καλλιτέχνης. Το ταλέντο του είναι αυτό που δίνει ένταση
και έμφαση στο μήνυμα, που ξεσηκώνει. Ο καλλιτέχνης κάνει τη φτώχεια τραγούδι,
τον έρωτα πίνακα, την απελπισία ποίημα, τον θάνατο δράμα, για να μας συγκινήσει
και επιτέλους να ανοίξουμε τα μάτια μας. Ο καλλιτέχνης μάς δανείζει τα μάτια
της ψυχής του για να ατενίσουμε πιο καθαρά τον κόσμο μας, εκφράζει αμφισβητήσεις, διαμορφώνει ρεύματα
και περνάει μηνύματα, «ψυχαγωγεί» με την ετυμολογική σημασία της λέξης.
Ένας
κριτικός τέχνης είχε πει ότι ο καλλιτέχνης
είναι το όργανο με το οποίο η τέχνη επιτυγχάνει τους σκοπούς της. Το βάρος
κάνει τους καλλιτέχνες να ζουν κατακλυσμένοι από
το πάθος της τέχνης τους, ασυμβίβαστοι, μέσα σε αντιφάσεις,
στερήσεις και ιδιορρυθμίες, να αγωνιούν και να αγωνίζονται για να κάνουν την
κοινωνία να ακούσει και να ανταποκριθεί.
Ο
καλλιτέχνης προηγείται και η κοινωνία έπεται. Γι’ αυτό ανέκαθεν όσοι ήθελαν να
κρατούν τον άνθρωπο δέσμιο και άβουλο, λογόκριναν την τέχνη και φίμωναν τους
καλλιτέχνες.
Αυτές οι σκέψεις μας
φέρνουν μπροστά στο θέμα της σχέσης της τέχνης και του καλλιτέχνη με την
πολιτική. Το κλασσικό ερώτημα είναι αν ο καλλιτέχνης μπορεί να είναι
πολιτικοποιημένος. Κι όμως η απάντηση είναι αυτονόητη. Αφού ο καλλιτέχνης -
δημιουργός είναι πολίτης, δεν μπορεί να
μην είναι πολιτικοποιημένος. Ο Σοφοκλής, ο Βίκτωρ Ουγκώ, ο Βέρντι, ο Πικάσο, ο
Σαρτρ, ο Μαβίλης, ο Θεοδωράκης, ο Γαβράς συνθέτουν έναν ατέλειωτο κατάλογο
πολιτικοποιημένων καλλιτεχνών, που μετέφεραν στο έργο τους το πολιτικό πάθος
και τις ιδέες τους.
Δεν μπορεί όμως ο
καλλιτέχνης να είναι στρατευμένος, να υπηρετεί δηλαδή κομματικές γραμμές και να
ελέγχεται από οποιουσδήποτε άλλους παράγοντες. Η μόνη εξάρτηση που επιτρέπεται να έχει ο
καλλιτέχνης είναι η τέχνη του, αυτήν μόνο πρέπει να υπηρετεί.
Μπορεί όμως ο
καλλιτέχνης ιδιαίτερα τη σημερινή εποχή να είναι πραγματικά ελεύθερος όταν,
όπως όλοι οι άνθρωποι, έχει τόσες οικονομικές υποχρεώσεις; Και, αν το κίνητρο
του καλλιτέχνη για τη δημιουργία ενός έργου είναι οικονομικό, πρέπει εκ
προοιμίου να αμφισβητήσουμε την καλλιτεχνική του αξία και να το χαρακτηρίσουμε
εμπορικό υποπροϊόν; Με αυτό κριτήριο όμως θα έπρεπε να αποκλείσουμε και το
Ρέκβιεμ του Μότσαρτ!
Η αλήθεια είναι ότι κάποια
«εμπορικά έργα» που διακατέχονται από γνήσιο συναίσθημα και ειλικρινή προβληματισμό,
δικαιούνται να συγκαταλέγονται στα έργα τέχνης. Τα έφτιαξαν καλλιτέχνες χωρίς
μεγάλες αξιώσεις, απλά για ένα μεροκάματο, αλλά βρήκαν απήχηση, συγκίνησαν και
ξεσήκωσαν γενιές, γιατί μίλησαν για τα
μικρά που για τους απλούς ανθρώπους είναι μεγάλα.
Το κακό δεν είναι ότι
τα «εμπορικά έργα» έχουν απήχηση, αλλά ότι στην εποχή μας είναι τα μόνα που
ξέρει ο μέσος άνθρωπος. Οι λεγόμενοι μεγάλοι καλλιτέχνες, άλλοι από ελιτισμό
και άλλοι από απογοήτευση, γιατί το κοινό δεν μπορεί να παρακολουθήσει και να κατανοήσει
τις καλλιτεχνικές τους αναζητήσεις, είναι απόντες από το κοινωνικό γίγνεσθαι,
έχουν γυρίσει την πλάτη και έχουν κλειστεί στον «γυάλινο πύργο» τους.
Ως συνδετικός κρίκος
ανάμεσα στον καλλιτέχνη και ένα κοινό χωρίς ιδιαίτερη καλλιτεχνική παιδεία θα
έπρεπε να λειτουργεί ο κριτικός τέχνης. Το μόνο που έπρεπε να γράφει θα ήταν λίγες πληροφορίες που θα έκαναν τον αμύητο
άνθρωπο να νιώσει με την ψυχή, όχι με το μυαλό, το μήνυμα του καλλιτέχνη,
χωρίς δυσνόητες υπεραναλύσεις και χωρίς τεχνικές λεπτομέρειες.
Παρόλα ταύτα σήμερα ο κριτικός τέχνης παίρνει στάση αξιολογητή, πολλές φορές αντιπαθητική, εγωιστική και
αυθάδη που οδηγεί στην αντίδραση του
δημιουργού και δεν δίνει ουσιαστικά τίποτα
στο κοινό. Είναι μια λανθασμένη και ατελέσφορη επιλογή που λειτουργεί σε βάρος
της τέχνης και κυρίως σε βάρος των ανθρώπων που χάνουν πολλή από τη μαγεία της
τέχνης.
