Ελεύθερος Χρόνος

Πώς ο άνθρωπος έχασε τον ελεύθερο χρόνο του

  Δεν είναι γνωστό πόσο ελεύθερο χρόνο είχαν οι πεντακοσιομέδιμνοι της αρχαίας Αθήνας, ξέρουμε όμως ότι οι ρωμαίοι πατρίκιοι είχαν τουλάχιστον δύο εξοχικά όπου αποσύρονταν συχνά για αναψυχή και ... πνευματική αυτοσυγκέντρωση. Άλλωστε η ρωμαϊκή άρχουσα τάξη ήταν αυτή που θεωρητικοποίησε συστηματικά το ζήτημα του ελεύθερου χρόνου και της χρήσης του και έκανε σαφή διάκριση ανάμεσα στις πρακτικές υποχρεώσεις της καθημερινότητας και της δημόσιας ζωής από τη μια  μεριά (negotium) και  στην ελεύθερη  από τέτοιες δεσμεύσεις  ιδιώτευση από την άλλη (otium). Με την ίδια έννοια, οι μεσαιωνικοί φεουδάρχες είχαν όλον τον ελεύθερο χρόνο που έλειπε από τους δουλοπάροικους και αργότερα οι τυχεροί του ευρωπαϊκού ancien regime διακρίνονταν από το εύρος της σχόλης που είχαν την πολυτέλεια να απολαμβάνουν, για να καταγραφούν τελικά στην ιστορία ακριβώς ως «σχολάζουσες τάξεις» (leisured classes).

Χρόνια πριν οι σημερινοί «γιάπις» της αστικής επανάστασης καταλήξουν στο βουλημικό και αγχωτικό αξίωμα ότι ο χρόνος είναι χρήμα, οι εξ αίματος και αγχιστείας αριστοκράτες έκαναν ιππασία ή έπαιζαν γκολφ με την κληρονομική βεβαιότητα ότι χρήμα ίσον (ελεύθερος) χρόνος. Μέχρι σχετικά πρόσφατα οι « κυανές ακτές » δεν διέθεταν τουριστική θέση για τα « μπάνια του λαού » και τα ελβετικά « σαλέ » ήταν φιλόξενα μόνο για δύο είδη πελατών, τα τρανά τζάκια και τα μεγάλα πορτοφόλια. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '60  κανείς δεν είχε τολμήσει να αμφισβητήσει την παμπάλαιη πραγματικότητα που μόλις σκιαγραφήσαμε, ότι δηλαδή η κατοχή του ελεύθερου χρόνου ήταν πάντα 70 ή 80 τοις εκατό τουλάχιστον υπέρ της ομάδας των εχόντων και κατεχόντων.

Έγκυρες πηγές μας προειδοποιούν τώρα ότι επέστη ο καιρός που θα έρθουν τα πάνω κάτω. Ένας βρεττανός ερευνητής μελετά εδώ και πολύ καιρό 120.000 προσωπικά ημερολόγια που καταγράφουν την καθημερινότητα ευρύτατου δείγματος ατόμων από ανεπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου. Το πόρισμα είναι τόσο ενδιαφέρον όσο είναι και παράδοξο: δεν είναι πλέον οι πλούσιοι και ισχυροί που διαθέτουν ελεύθερο χρόνο, αλλά οι οικονομικά ασθενέστερες τάξεις και, φυσικά, οι άνεργοι. Ο νέος λογότυπος στον θυρεό των εχόντων είναι «δεν μου λείπει τίποτε εκτός από τον χρόνο», και ο κοινωνιολογικός κωδικός της νέας φτώχειας – της φτώχειας σε ελεύθερο  χρόνο - που αρχίζει ήδη να μαστίζει τα δύο περίπου τρίτα του πληθυσμού στην ανεπτυγμένη Δύση είναι διεθνώς γνωστός ως «time poverty».

Οι εν λόγω πτωχοί βιώνουν μια τραγική ειρωνεία καθώς συνειδητοποιούν ότι τα πρώτα συμπτώματα της πενίας τους εμφανίστηκαν μαζί με τις νέες τεχνολογίες που τους υπόσχονταν ακριβώς εξοικονόμηση χρόνου. Αλλά φαίνεται ότι οι τεχνολογίες παίρνουν με το ένα χέρι τον ελεύθερο χρόνο που δίνουν με το άλλο. Από την άποψη αυτή, οι μεγιστάνες των μεγάλων μπίζνες, που γίνονται όλο και πιο μεγάλες με τις ευλογίες της τεχνολογίας, βρίσκονται σαφώς κάτω από το όριο της φτώχειας: το υπόλοιπο χρόνου, μετά την αφαίρεση του «breakfast meeting», της τηλεδιάσκεψης, του «e - mail» και του «lap top», είναι απλώς μια στιγμιαία ανακωχή όπου χωράει μόνο μια μερίδα «fast food». Στο νέο παγκοσμιοποιούμενο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον η τεχνολογία διευκολύνει την «υπερκινητικότητα» (hypermobility) και η υπερκινητικότητα σφετερίζεται τον ελεύθερο χρόνο. Τα κινητά, που μοιάζει να είναι πια περισσότερα από τους μικροοργανισμούς, χτυπούν ασταμάτητα, αδιάκριτα και επίμονα απαγορεύοντας και τον πιο ολιγόλεπτο ρεμβασμό, κατακερματίζοντας τα πέντε αθώα λεπτά μιας χαλαρής συνομιλίας.

Το περιοδικό «Management Today» δημοσίευσε πρόσφατα αποδείξεις για του λόγου το αληθές: μόνον ένας στους τρεις προνομιούχους της νέας οικονομικής τάξης πραγμάτων έχει χρόνο για να ξοδέψει τα χρήματα που κερδίζει, μόνο ένας στους δύο καταφέρνει να υποκλέψει χρόνο για τις προσωπικές του σχέσεις και σχεδόν κανένας δεν έχει χρόνο για «μυθιστορηματικούς ποταμούς» όπως ο Balzac και ο Proust. Από τα ημερολόγια του βρεττανού ερευνητή προκύπτει με σαφήνεια ότι τα παντρεμένα ζευγάρια αφιερώνουν κατά μέσο όρο μόνο μισή ώρα στη συναισθηματική «συντήρηση» της γαμήλιας μηχανής και τα τέκνα τους φαίνεται να πάσχουν από συγγενή χρονοπενία, καθώς  στροβιλίζονται απνευστί  ανάμεσα σε σχολικές και  φροντιστηριακές αίθουσες, μεταξύ ξενόγλωσσου ινστιτούτου και ωδείου ή χοροδιδασκαλείου.

Στις νέες συνθήκες ο ελεύθερος χρόνος, που παλιότερα ήταν συνάρτηση της προσωπικής βιοθεωρίας, ενδέχεται να γίνει απλώς αντικείμενο στατιστικής ανάλυσης και να περιέλθει τελικά στη δικαιοδοσία του «μάνατζμεντ». Ή μήπως περιήλθε ήδη; Η τεχνική ορολογία που χρησιμοποιούν οι σχετικές μελέτες είναι αποκαλυπτικός: ο (κοινώς λεγόμενος) «ελεύθερος χρόνος» ορίζεται τώρα ως «μη δομημένος χρόνος» (unstructured time) και η χρήση του εμπίπτει στη νέα επιστήμη της «χρονοδιαχείρισης» (time management). Οσονούπω στην Αμερική ο  προσωπικός χρονοδιαχειριστής θα «δομεί» τα πενιχρά υπολείμματα της σχόλης για τους ενδιαφερομένους και πριν από τους ενδιαφερομένους. Κατά τ' άλλα, όταν διαπιστωθεί ότι οι ευκατάστατοι χρονοπένητες δεν διαθέτουν πια αρκετό χρόνο για να καταναλώσουν αγαθά και υπηρεσίες, το πρόβλημα κατά πάσα πιθανότητα θα λυθεί, έστω μόνο και μόνο για να μπορεί να ξαναδημιουργηθεί.

                                                           Θ. Δ. ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ

 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ [1]:

Α.       Ως συντάκτης του σχολικού περιοδικού καλείστε να συντάξετε για το επόμενο τεύχος του μια περίληψη ( 120 λέξεις ) του παραπάνω κειμένου.

Β.1. α) Ποια πρόταση της 2^ης παραγράφου, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως θεματική περίοδος  της 1^ης και της 2^ης παραγράφου; Ποια είναι η νοηματική σύνδεση των δύο παραγράφων;

         β)  Με ποιον τρόπο είναι αναπτυγμένες οι 1^η και 2^η  παράγραφοι;

           Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

   2. α) Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι ο συγγραφέας επιλέγει να χρησιμοποιήσει τόσο πολλούς ξενικούς - αγγλικούς όρους στο κείμενό του;

        β)   Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου να βρείτε την ειρωνεία και τα μέσα με τα οποία την εκφράζει ο συγγραφέας. Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο σκοπός της ειρωνείας γενικότερα;

    3. Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η συνοχή της πρώτης παραγράφου; Να επιλέξετε τα σωστά στοιχεία και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Επανάληψη λέξεων / τύπων

Παράφραση νοήματος

Λέξεις του ίδιου σημασιολογικού πεδίου        

Μεταβατικές - διαρθρωτικές λέξεις

Γ.      Σε δημόσια συζήτηση αφιερωμένη στην υποβάθμιση της ποιότητας ζωής στη σύγχρονη πόλη καλείσαι, ως μαθητής του Λυκείου, να αναπτύξεις τις απόψεις σου για τις ψυχικές και κοινωνικές συνέπειες που έχει για τους συνομηλίκους σου η έλλειψη ελεύθερου χρόνου και να προτείνεις τρόπους που έχεις σκεφθεί για την εξασφάλισή του.

---

[1] Για τις απαντήσεις επικοινωνήστε με vardaki@otenet.gr ή 
      στείλτε μήνυμα στο 6946166126
      Μη ξεχάσετε να γράψετε το όνομά σας.