ΜΕΣΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Σήμερα είναι συνταγματικά
κατοχυρωμένη η ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης, ώστε να υπάρχει
πολυφωνία και πλουραλισμός. Επί πλέον η εξέλιξη
της τεχνολογίας συνέβαλε στο να έχουν πολλαπλασιαστεί οι πηγές των πληροφοριών,
με αποτέλεσμα να διαθέτει ο σημερινός άνθρωπος ποσότητα πληροφόρησης που σε
καμία άλλη εποχή δεν διέθετε.
Η ποσότητα όμως και η ποιότητα στην
περίπτωση των μέσων ενημέρωσης είναι ποσά αντιστρόφως ανάλογα γιατί κυρίαρχο στοιχείο της λειτουργίας τους είναι ο αμείλικτος ανταγωνισμός, προκειμένου να επιβιώσουν
οικονομικά σε μια πολύ μικρή διαφημιστική αγορά από την οποία
εξασφαλίζουν τους οικονομικούς τους πόρους. Συνεπώς, για να επιβιώσει
οικονομικά ένα μέσον, πρέπει οι εκπομπές του ή οι ραδιοσυχνότητες ή οι ιστοσελίδες του να
έχουν όσο γίνεται περισσότερο και σταθερότερο κοινό, συνεπώς περισσότερες
διαφημίσεις. Μέσα στο κλίμα αυτό η πίεση που ασκείται στους εργαζομένους είναι
μεγάλη και αναπόδραστα τους οδηγεί στο να παράγουν ένα κατώτερο υλικό γιατί
«πουλάει» και να το παρουσιάζουν με τον τρόπο που «πουλάει» καλύτερα κι ας μην
είναι ο καλύτερος.
Αυτό το θετικό και ταυτόχρονα αρνητικό σκηνικό που επικρατεί στον χώρο της
ενημέρωσης και στο διαδίκτυο, όπου
μάλιστα δεν υπάρχουν όροι, όρια και κανόνες, έχει αντιστοίχως θετικές και
αρνητικές επιδράσεις στην κοινωνική ζωή και στην πολιτική ζωή.
Στην κοινωνική ζωή τα μέσα σε γενικές γραμμές προσφέρουν ψυχαγωγία χωρίς
κόστος και ανοίγουν παράθυρα επικοινωνίας που αποσπούν τον σύγχρονο άνθρωπο από
την μοναξιά. Τον ευαισθητοποιούν για να βγει από τον δικό του μικρόκοσμο και να
συμμετάσχει σε οικολογικές, φιλανθρωπικές και πολιτιστικές δράσεις. Τον ενημερώνουν
για το θέματα γενικότερου κοινωνικού ενδιαφέροντος όπως εγκληματικότητα,
μεταναστευτικό και περιβάλλον. Του δίνουν χρηστική πληροφόρηση για τα δεδομένα στην αγορά εργασίας, την οικονομία
και την υγεία. Ρίχνουν φως για να δει τι
συμβαίνει στον κόσμο χωρίς αγκυλώσεις και στερεότυπα.
Ένας αυστηρός όμως
αναλυτής θα έλεγε ότι στην πραγματικότητα προκαλούν ασυγκρίτως μεγαλύτερη
κοινωνική ζημιά. Θα κατήγγειλε δηλαδή ότι η «ψυχαγωγία» που προσφέρουν είναι
χειρίστης ποιότητας, είναι ατέλειωτοι σωροί κακογουστιάς, μετριότητας και φτήνιας.
Είναι πολιτιστικά υποπροϊόντα χαμηλού κόστους που παράγουν και αναπαράγουν
καθημερινά τα πρότυπα του ατομισμού, της ματαιοδοξίας και του καταναλωτισμού,
ή είναι φρικτά ριάλιτις που παίζουν με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Είναι δήθεν καλλιτεχνικές ή αθλητικές εκπομπές που αναλώνονται στο παρασκήνιο
και στο κουτσομπολιό. Θα κατήγγειλε ακόμη ότι η επικοινωνία και η ευαισθητοποίηση
που προσφέρουν είναι ψευδαίσθηση, γιατί εκ της φύσεώς τους οδηγούν στην
απομόνωση, στην έλλειψη κάθε διάθεσης συμμετοχής και στην απόλυτη απάθεια. Έτσι
οι επικριτές τους καθιστούν τα μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας υπεύθυνα για
την αλλοτρίωση ατόμων και κοινωνιών.
Στην πολιτική
ζωή τα μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας θεωρητικά αποτελούν την άτυπη τέταρτη
εξουσία του δημοκρατικού πολιτεύματος και αναγνωρίζονται ως νευραλγικός θεσμός
για την εύρυθμη λειτουργία του. Ο ρόλος τους είναι να ελέγχουν την εξουσία
αποκαλύπτοντας φαινόμενα κακοδιοίκησης, κακοδιαχείρισης δημοσίου χρήματος,
χρηματισμού, αυθαιρεσίας, αδικίας και ανεπάρκειας. Ακόμη, να προβάλλουν ιδέες,
θέσεις και απόψεις ατόμων και κομμάτων και έτσι να ενημερώνουν, να προβληματίζουν,
να ενεργοποιούν τον πολίτη και να ψηφίζει συνειδητά.
Παρόλα
αυτά με την πιο πρόχειρη παρατήρηση μπορεί κάποιος να διαπιστώσει ότι σήμερα τα
μέσα ενημέρωσης περισσότερο βλάπτουν παρά υπηρετούν το δημοκρατικό πολίτευμα,
αφού διαβρώνουν την πολιτική κρίση του πολίτη που είναι το στήριγμα της
δημοκρατίας. Με συστηματική παραπληροφόρηση χειραγωγούν την κοινή γνώμη στο να
διαμορφώσει μια ελεγχόμενη και κατευθυνόμενη στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, μια στάση που θα ήταν τελείως διαφορετική αν γνώριζε τα
πράγματα στις πραγματικές τους διαστάσεις. Για την σύγχυση στην οποία βρίσκεται
η κοινωνία πάνω σε σοβαρά πολιτικά θέματα και για τις λάθος επιλογές της μεγάλη
ευθύνη φέρει η κακή δημοσιογραφία και ειδησεογραφία.
Πολλοί
δημοσιογράφοι δεν περιορίζονται στον θεσμικό τους ρόλο, στο να κρίνουν δηλαδή
τον χειρισμό των θεμάτων από τους πολιτικούς, αλλά, εκμεταλλευόμενοι τη θέση
τους στα μέσα που δουλεύουν, τοποθετούνται και διατυπώνουν άποψη για το πώς
πρέπει να διαχειριστούν οι πολιτικοί τα θέματα ή τους ασκούν πιέσεις προς
συγκεκριμένες ενέργειες. Δηλαδή έχουμε μια πλήρη αλλοίωση της πολιτικής ζωής,
όπου η δημοσιογραφία από τέταρτη και μάλιστα άτυπη εξουσία διεκδικεί να
υποκαταστήσει την πολιτική εξουσία και να γίνει πρώτη.
Όπως προαναφέρθηκε μέσον χειραγώγησης είναι
η παραπληροφόρηση.
Παραπληροφόρηση
είναι όλες οι ανακριβείς πληροφορίες που σκόπιμα
διαχέονται για να προδιαθέσουν την κοινή γνώμη απέναντι σε συγκεκριμένα πρόσωπα
και καταστάσεις. Παραπληροφόρηση είναι οι διογκωμένες πληροφορίες που κάνουν την κοινή
γνώμη να παρουσιάζει υπεραντίδραση σε θέματα που, αν τα γνώριζε στις πραγματικές
τους διαστάσεις, θα τα αντιμετώπιζε διαφορετικά. Παραπληροφόρηση είναι οι
αποπροσανατολιστικές ειδήσεις που παρουσιάζουν τα ασήμαντα ως σημαντικά. Παραπληροφόρηση
είναι η απόκρυψη ουσιωδών πληροφοριών, με αποτέλεσμα ο λαός να βρίσκεται σε
σύγχυση και να οδηγείται σε λάθος επιλογές.
Τα μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας θα
λειτουργούσαν καλύτερα αν ήταν απαρεγκλίτως σεβαστός ο κώδικας δεοντολογίας που ορίζει ότι ο πομπός πρέπει να έχει ακεραιότητα,
ανεξαρτησία και αντικειμενικότητα, να επιδεικνύει σεβασμό στο δημόσιο συμφέρον
και να έχει συναίσθηση κοινωνικής ευθύνης, να δείχνει σεβασμό στην ιδιωτική ζωή
και στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Επειδή όλα αυτά είναι ουτοπιστικά και τα
όργανα ελέγχου της λειτουργίας τους
βρίσκονται σε διαρκή νάρκη, πρέπει οι πολίτες να αντιδράσουν για να
αναγκάσουν τα μέσα να λειτουργήσουν σωστά.
Πρώτα πρώτα να απορρίπτουν εφημερίδες,
σταθμούς, κανάλια, ιστοσελίδες που εκ συστήματος λαϊκίζουν και παραπληροφορούν.
Έπειτα να συγκρίνουν και να αξιολογούν τις πληροφορίες που θα πάρουν από
διαφορετικά μέσα, να τις αποκωδικοποιούν, να τις ερμηνεύουν, να τις οργανώνουν
και να τις αναλύουν, να μη βγάζουν επιπόλαια και βιαστικά συμπεράσματα. Με λίγα
λόγια να έχουν κριτική σκέψη. Αλλά
δυστυχώς η άσκηση της κριτικής σκέψης αποτελεί παραμελημένη υποχρέωση της εκπαίδευσης
και ξεχασμένο ζητούμενο του εξεταστικού συστήματος.
