Μαζοποίηση

Για να γίνει απολύτως κατανοητή η έννοια της μαζοποίησης πρέπει να πρώτα να γίνει κατανοητή μια άλλη έννοια με την οποία συγχέεται και πίσω από την οποία κρύβεται. Η έννοια που λειτουργεί ως παραπέτασμα καπνού για την μαζοποίηση είναι η μαζικότητα.

Ο όρος μαζικότητα χρησιμοποιείται για να δηλώσει την παρουσία ή την συμμετοχή ή την εμπλοκή με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων σε κάτι.  Η μαζικότητα ευνοείται από την εξέλιξη των μέσων ενημέρωσης και επικοινωνίας που ορίζουν και φωτίζουν θέματα μαζικού ενδιαφέροντος. Γενικά στις μέρες μας τίποτα δεν γίνεται μεγάλο και δυνατό αν δεν πριμοδοτηθεί από τα μέσα για να κινήσει το μαζικό ενδιαφέρον και να αποκτήσει μαζική αναγνώριση. Αν αυτό το κάτι πραγματικά αξίζει η μαζικότητα το ευνοεί. Αν όχι, η μαζικότητα το φθείρει γρηγορότερα.

Παρόλο που η λέξη μάζα δημιουργεί μάλλον αρνητική προδιάθεση, στην περίπτωση αυτή η λέξη δεν προσδιορίζει την ποιότητα των ανθρώπων, ούτε τους χαρακτηρίζει με κάποιο άλλο τρόπο. Σε ένα μαζικό κίνημα ή σε μια μαζική εκδήλωση ή διαμαρτυρία οι άνθρωποι διατηρούν  την ατομικότητα, την προσωπικότητα και την ιδιαιτερότητά τους και το δικαίωμα της προσωπικής διαφοροποίησης. Συμμετέχουν σε κάτι μαζικά γιατί πιστεύουν ότι τους συμφέρει ή τους εξυπηρετεί ή απλά τους αρέσει και τους εκφράζει και θέλουν να ενισχύσουν την δυναμική του.  Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μια  συνειδητή επιλογή που ο καθένας ελέγχει· διαφορετικά δεν μιλάμε για μαζικότητα αλλά για κάτι διαφορετικό, για μαζοποίηση

Μαζοποίηση σημαίνει αφομοίωση του ανθρώπου μέσα σε μια απρόσωπη μάζα, σ’ έναν όχλο καθοδηγούμενο, απρόβλεπτο και τελικά επικίνδυνο, στον οποίο ο καθένας δεν είναι παρά ένα πανομοιότυπο και ετεροκαθοριζόμενο μόριο, ένας κόκκος άμμου, χωρίς δυνατότητα διαφοροποίησης ακόμη και σε πράγματα για το οποία σε άλλες συνθήκες θα διαφωνούσε κάθετα.

Ο όρος μαζοποίηση, έχει εντελώς και μόνο αρνητική χροιά, γιατί συνδέεται με ιδιαίτερα απεχθή φαινόμενα, όπως οι κοινωνικοί παροξυσμοί, οι ρατσιστικές επιθέσεις, οι χουλιγκανισμοί και οι κάθε είδους ακρότητες και βιαιότητες.  

Η μαζοποίηση συμβαίνει ασυνειδήτως και συντελούν εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες.

 Ο βασικότερος εσωτερικός παράγοντας είναι αυτό που ο Παπανούτσος ονομάζει «ένστικτο της αγέλης»· δηλαδή ο άνθρωπος, και μάλιστα ο αδύναμος και λιγότερο προνομιούχος, θέλει να βρίσκεται πίσω από την ασπίδα της αριθμητικής δύναμης των πολλών για να αισθάνεται λιγότερο ευάλωτος και ανασφαλής· έτσι ταυτίζεται μαζί τους και δεν διαφοροποιείται ασχέτως αν συμφωνεί ή διαφωνεί. Οι επιστήμονες αυτό το ονομάζουν κοινωνικό κομφορμισμό και αναφέρονται σε ένα πείραμα κατά το οποίο σε μια προφορική ερώτηση οι τελευταίοι στη σειρά εξεταζόμενοι προτίμησαν να συνταχθούν με την απάντηση που είχαν δώσει όλοι οι προηγούμενοι, παρόλο που ήξεραν ότι ήταν λανθασμένη· όταν ρωτήθηκαν γιατί, δεν παραδέχθηκαν την αλήθεια, ότι δηλαδή δεν ήθελαν να διαφοροποιηθούν, αντιθέτως υποστήριξαν ότι απλά είχαν κάνει  λάθος. Η απάντηση αυτή είναι πολύ φυσιολογική με δεδομένο ότι την «υποταγή» του δε θέλει να την ομολογήσει κανείς ούτε στον εαυτό του.

Στη δημιουργία της μάζας συντελούν και εξωτερικοί παράγοντες όπως το κοινωνικό περιβάλλον, η τηλεόραση και η διαφήμιση που έχουν εκπαιδεύσει τον άνθρωπο να βλέπει και να αναπαραγάγει κάθε μέρα με έμφαση και ένταση τις θέσεις και  τις τάσεις που του υπαγορεύουν. Αλλά και πολλοί πολιτικοί και μεγαλοπαράγοντες της δημόσιας ζωής βγαίνουν μπροστά και με συνθήματα, λαϊκισμό, προπαγάνδα, αναμόχλευση παθών και διέγερση των κατώτερων ενστίκτων και δημιουργούν μάζες οπαδών με ένα μόνο στόχο, να τις χρησιμοποιήσουν την δεδομένη στιγμή ως δύναμη κρούσης για την υπηρέτηση των βλέψεων και των στόχων τους. Κι επειδή η ελάχιστη διαφωνία θα τους χαλούσε τα σχέδια, στρέφουν τιμωρητικά τον όχλο εναντίον οιουδήποτε τολμήσει να διαφοροποιηθεί ή να αντισταθεί, ακόμη κι αν μέχρι τότε ανήκε στους εκλεκτούς ή στους αρχηγούς.

Η μαζοποίηση αποβλέπει στο να κάνει τους ανθρώπους προβλέψιμους, χειραγωγήσιμους και εκμεταλλεύσιμους  χωρίς ατομική βούληση και αίσθημα ατομικής ευθύνης. Γι’ αυτό είναι επικίνδυνη, γι’ αυτό αποτελεί κοινωνική απειλή, που γίνεται αμεσότερη όσο η παιδεία δεν φαίνεται ικανή να εμφυσήσει στον καθένα ηθική συνείδηση και κρίση,  θάρρος και υψηλοφροσύνη για να ορθώνει το ανάστημά του, για  να θέλει να είναι ελεύθερος.