Η
ανθρωπιστική παιδεία υπήρξε τους τελευταίους αιώνες ο κορμός της Ευρωπαϊκής
παιδείας. Τα κείμενα, η ιστορία, η φιλοσοφία, οι κοινωνικές επιστήμες, η
λογοτεχνία, η θεολογία, η τέχνη αποτελούσαν πάγια γνώση για κάθε μορφωμένο
άνθρωπο ασχέτως επαγγελματικής ή επιστημονικής ενασχόλησης. Η εξέλιξη όμως της
τεχνολογίας τις τελευταίες δεκαετίες έκανε την εκπαιδευτική πολιτική να αμφιταλαντευθεί
και τελικά να κλίνει στο να δοθεί περισσότερο βάρος στα μαθήματα θετικής και
τεχνολογικής κατεύθυνσης. Τα θεωρητικά μαθήματα δεν βγήκαν από το πρόγραμμα,
αλλά ο τρόπος που διδάσκονται είναι μάλλον τυπικός, οι ιδέες και οι αξίες δεν
αποτελούν πια το κυρίως θέμα της σχολικής πράξης.
Το αποτέλεσμα φάνηκε γρήγορα· έχει χαθεί ο
φιλοσοφικός στοχασμός και η εσωτερικότητα που επιτρέπουν στον άνθρωπο να
διαχειρίζεται σωστά τη ζωή του και δημιουργήθηκαν στην κοινωνία συνθήκες που
μας κάνουν να ασφυκτιούμε. Οι ιδέες ξεχάστηκαν ή διαστρεβλώθηκαν, ο ανθρωπισμός
δεν συγκινεί. Η βία σε όλες της τις μορφές θριαμβεύει. Η κρίση των ιδεολογιών
συμπαρασύρει θεσμούς που είχαν σταθεί ισχυροί στο πέρασμα των χρόνων, γιατί τώρα
υπηρετούνται από ανθρώπους που έχουν χάσει τα ιδανικά τους.
Η αποκατάσταση της ανθρωπιστικής παιδείας στα
σχολεία μπορεί, έστω και τώρα, να κάνει τη διαφορά. Γιατί δίνει μηνύματα, αξίες
και ιδανικά και τα μέσα να τα υποστηρίξουμε. Διδάσκει τον σεβασμό στον άνθρωπο
και το δικαίωμα που έχει κάθε άνθρωπος, απλά και μόνο επειδή είναι άνθρωπος, να
είναι ελεύθερος, να έχει αξιοπρέπεια και ίσες ευκαιρίες. Διδάσκει την αλληλεγγύη,
την προσφορά και την ευθύνη. Και ταυτόχρονα
δίνει τα μέσα για να τα διεκδικήσουμε, τα μέσα αυτά είναι η γνώση, η ηθική και
το φρόνημα, τα όπλα των νικητών στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Διδάσκει
ότι δεν μπορεί ο ελεύθερος άνθρωπος να γίνεται σκλάβος και θύμα της αντίληψης ότι το οικονομικό συμφέρον, η επιτυχία, τα υλικά
μέσα, η επίδειξη, η προσπάθεια κοινωνικής αποδοχής είναι ο κυρίαρχος σκοπός της
ζωής. Και ταυτόχρονα δείχνει το δρόμο για την ελευθερία και την ευτυχία· η
πραγματική ελευθερία λένε οι ποιητές, οι φιλόσοφοι κι οι λογοτέχνες βρίσκεται
στην ελευθερία των επιλογών και η πραγματική ευτυχία στα μικρά κι όμως μεγάλα,
αυτά που κάνουν την ζωή άξια να τη ζει κανείς.
Η
ανθρωπιστική παιδεία διδάσκει στον άνθρωπο για ποια πράγματα πρέπει να
αγωνίζεται και πώς να αγωνίζεται. Πρέπει να αγωνίζεται για την κοινωνική δικαιοσύνη,
την ισότητα, την ειρήνη, το περιβάλλον και για ό,τι καλό κινδυνεύει να χαθεί. Ο
αγώνας του να είναι σταθερός, διαρκής, στοχευμένος, αποφασιστικός, μαζικός, γιατί
πολλοί μαζί αλλάζουν την ιστορία, όπως λένε τα βιβλία.
Ο
Πλάτωνας πίστευε ότι η γνώση του αγαθού κάνει τον άνθρωπο ηθικό και ο
Αριστοτέλης συμπλήρωσε ότι η ηθική απαιτεί άσκηση· σ’ αυτές τις δύο σκέψεις
βρίσκεται όλη η δύναμη της ανθρωπιστικής παιδείας και καμιά σκοπιμότητα και κανείς
δεν μπορεί να στερήσει από έναν νέο άνθρωπο την προοπτική να την αποκτήσει.