Για την αποτίμηση ενός πολιτισμού συνεξετάζονται και συνεκτιμώνται
τρία στοιχεία που συνθέτουν την έννοια του πολιτισμού. Αυτά τα στοιχεία είναι η
πνευματική δημιουργία και τέχνη, το ιδεολογικό πλαίσιο πάνω στο οποίο έχει
οργανωθεί η πολιτική και κοινωνική ζωή και η ποιότητα ζωής των ανθρώπων.
Σύμφωνα με τα παραπάνω η πρώτη εκτίμηση είναι ότι ο σημερινός
πολιτισμός των ανεπτυγμένων χωρών είναι εντυπωσιακός, γιατί έχει να επιδείξει πρωτοφανή
ανάπτυξη των επιστημών, πολυδιάστατη εξέλιξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας, πρωτόγνωρη
εξέλιξη της τεχνολογίας, κατοχύρωση της ελευθερίας και της δημοκρατίας και εξαιρετική
βελτίωση των συνθηκών ζωής.
Αλλά μια δεύτερη
πιο εμπεριστατωμένη εκτίμηση των δεδομένων θα έθετε σε αμφισβήτηση την αρχική
εικόνα. Μερικά τεκμήρια, όπως τα παρακάτω είναι ακράδαντα.
Η ανάπτυξη της
τεχνολογίας βελτίωσε τις συνθήκες ζωής, αλλά πολλά «επιτεύγματά» της, όπως τα χημικά, τα τοξικά,
τα σπρέι, οι ορμόνες, τα γενετικά τροποποιημένα, τα όπλα μαζικής καταστροφής απειλούν
την ζωή και το περιβάλλον.
Η ηλεκτρονική τεχνολογία άνοιξε τις λεωφόρους της γνώσης και
της πληροφόρησης, αλλά πολλαπλασίασε τις δυνατότητες χειραγώγησης και
παραβίασης των προσωπικών δεδομένων, άρα της ελευθερίας.
Τα
μεγέθη που δημιουργεί ο σύγχρονος πολιτισμός είναι εντυπωσιακά, αλλά ο άνθρωπος
κατάντησε μικρός και ασήμαντος, μόριο μιας μάζας, ανίκανος να ελέγξει τη ζωή
του, ευάλωτος και ανήσυχος. Οι άνθρωποι
καθημερινά γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης και ταπεινώνονται στο όνομα της οικονομικής
ανάπτυξης ή προδίδονται στο όνομα του συμφέροντος, λαούς ολόκληρους τους
θερίζει ο πόλεμος, η αρρώστια, η πείνα, η φτώχεια, η αδικία, ο ρατσισμός και η
βία.
Οι σύγχρονες μεγαλουπόλεις, παρόλη τη λάμψη
τους, πνίγονται από τους ρύπους της ανάπτυξής τους, αλλά πνίγονται
και από το άγχος που προκαλεί ο πολυεπίπεδος ανταγωνισμός και η οικονομική ανασφάλεια.
Η βία στους δρόμους και τα βίαια οικονομικά παιχνίδια των ισχυρών χλευάζουν τα
ανθρώπινα δικαιώματα και τις μεγαλόστομες διακηρύξεις περί ισότητας.
Η χυδαιότητα της μαζικής κουλτούρας, που προωθούν οι
πολυεθνικές βιομηχανίες του θεάματος, ακυρώνει την τέχνη.
Η τελική εκτίμηση είναι ότι ο πολιτισμός μας περνάει μια
τρομερή κρίση προσανατολισμού και εξισορρόπησης. Η κρίση άρχισε από τη στιγμή
που ο φιλοσοφικός στοχασμός παρακάμφθηκε από την θετική γνώση και η οικονομική
ανάπτυξη ανακηρύχθηκε σε κεντρική αξία και αυτοσκοπό πέρα και πάνω από
ανθρώπινες αξίες και ανάγκες. Η μόνη ελπίδα που έχουμε είναι να ενεργοποιηθούν
οι πνευματικοί άνθρωποι για να βοηθήσουν την «πολιτισμένη» ανθρωπότητα να ξαναβρεί
την ηθική της βάση και την ισορροπία της.
