Πνευματικός άνθρωπος
είναι ο ανήσυχος επιστήμονας που επιζητεί τη γνώση για το καλό της
ανθρωπότητας, ο φιλόσοφος που ψάχνει την αλήθεια για να διώξει το ψέμα, ο
καλλιτέχνης που μάχεται την ασκήμια αποκαλύπτοντας την, ο συγγραφέας που με
πάθος αυτοαναλύεται και αναλύει την κοινωνία του για να δώσει λύση στα
αδιέξοδα, ο δάσκαλος που πολεμά την άγνοια με την γνώση και λειώνει δίνοντας
φως, κάθε άνθρωπος που προσπαθεί να φθάσει μέχρι εκεί που δε μπορεί, όπως
χαρακτηριστικά αναφέρει ο Καζαντζάκης στην Αναφορά στον Γκρέκο.
Ο πνευματικός άνθρωπος
είναι κοινωνικά υπεύθυνος. Αισθάνεται ότι τον αφορά οτιδήποτε συμβαίνει γύρω
του, δεν μένει απρόσιτος στον γυάλινο πύργο του. Λέει στον εαυτό του, όπως ο
Καζαντζάκης στη Ασκητική "Εγώ, εγώ μοναχός μου έχω χρέος να σώσω τη γης,
αν δεν σωθεί εγώ φταίω". Ξέρει ότι η κοινωνία από αυτόν περιμένει το
έναυσμα, το σύνθημα, αυτόν θέλει οδηγό και πρωτοπόρο. Το μεγάλο και ακαταμάχητο
όπλο του είναι η δύναμη της σκέψης του και το όπλο αυτό πρέπει να το χρησιμοποιήσει
για τον ανώτατο και απώτατο προορισμό του, που είναι να υπηρετήσει και να
διαφωτίσει την κοινωνία.
Ο
πραγματικά πνευματικός άνθρωπος δεν επιδιώκει θέσεις και αξιώματα, δεν
επιδιώκει διακρίσεις, γιατί θέλει να μπορεί να σταθεί στο ύψος του και χωρίς εξαρτήσεις οικονομικές
και ψυχολογικές να έχει ελεύθερη σκέψη και παρρησία, να μη κάμπτεται, να μη
διστάζει. Να μπορεί να πει το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι την κρίσιμη στιγμή. Ο
γνήσιος άνθρωπος του πνεύματος δεν στρατεύεται σε παρατάξεις, γιατί ο ρόλος του
είναι να δημιουργεί ιδεολογίες, όχι να ακολουθεί ιδεολογίες, αλλιώς δεν θα ήταν
άνθρωπος του πνεύματος.
Ταυτόχρονα πρέπει να
αγωνίζεται και για την ελευθερία των άλλων γύρω του, γιατί η γνώση και η
αλήθεια που θα παραδώσει ο πνευματικός άνθρωπος σε αλυσοδεμένα μυαλά δεν είναι
παρά σπόρος που πέφτει σε βράχια, δεν είναι παρά μουσική σε άσυλο κωφαλάλων.
Γι’ αυτό πρώτιστο έργο του είναι να χτυπήσει με τον λόγο και το παράδειγμά του
τα μηνύματα ατομισμού, του καιροσκοπισμού, της εμπορευματοποίησης και της
διαπλοκής από οπουδήποτε προέρχονται. Να εκθέσει τους λαϊκιστές που δημιουργούν
μάζες επιρρεπείς στον δογματισμό, τον φανατισμό και την ανευθυνότητα. Να
απελευθερώσει το μυαλό και την συνείδηση των ανθρώπων.
Ο ρόλος του είναι
καθοριστικός τις κρίσιμες στιγμές. Αν τότε δεν τολμήσει, θα είναι συνυπεύθυνος. Σήμερα όλα τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα της
εποχής μας συνδέονται με την συστηματική
απουσία των πνευματικών ανθρώπων. Πού ήταν οι πνευματικοί άνθρωποι όλα αυτά τα
τελευταία χρόνια όταν τα συμφέροντα κήρυτταν πολέμους «για ανθρωπιστικούς
λόγους», όταν καταλύονταν οι αρχές της δημοκρατίας, όταν ο καταναλωτισμός
οδηγούσε τις κοινωνίες σε αδιέξοδο, όταν φούντωνε ο ρατσισμός, όταν εκφυλιζόταν
ο αθλητισμός, όταν κατρακυλούσε η παιδεία;
Ίσως φανεί ότι είναι υπερβολικό να ζητάμε τόσα
πολλά από τόσο λίγους ανθρώπους, ιδιαίτερα μέσα στο κλίμα της γενικότερης
αδιαφορίας με την οποία έρχονται αντιμέτωποι κάθε φορά που θα αποφασίσουν να
σπάσουν την σιωπή τους. Είναι φυσικό να έχουν
κουραστεί και να έχουν αναρωτηθεί
μάλιστα ποιο είναι το όφελος. Δεν έχουν όμως το δικαίωμα να κουραστούν, γιατί
τότε η κοινωνία θα έχει οριστικά χάσει τις ελπίδες της. Και όφελος ας θεωρούν
όλες τις μικρές μάχες που κέρδισαν ενάντια στο ψέμα, στην ασχήμια, στην απάτη,
στην δουλεία, στην αδικία, στην διαφθορά. Ακόμη όφελός τους είναι η
αυτοεκτίμηση που αισθάνονται όταν ξέρουν ότι έκαναν το καθήκον τους, ότι
φώναξαν μέσα στην έρημο και ίσως κάποιος κάπου τους έχει ακούσει, όπως έλεγε
και ο Καζαντζάκης.