ΔΟΓΜΑΤΙΣΜΟΣ /
ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ / ΔΙΑΛΟΓΟΣ
( ελεύθερη απόδοση από δοκίμια
του Ε. Παπανούτσου)
Δογματικός και μισαλλόδοξος είναι εκείνος, που με πείσμα κλείνεται μέσα στις ιδέες
του αρνούμενος και το παραμικρό άνοιγμα. Μοιάζει με τους δεσμώτες του σπηλαίου
στην πλατωνική αλληγορία, που από τη μακρά εγκάθειρξή τους στη σκοτεινή φυλακή
έχασαν όχι μόνο τη δύναμη της όρασης, αλλά και τη θέληση να βγουν στο φως.
Είναι τόσο καλά βολεμένοι, ήσυχοι και μακάριοι στον ίσκιο των ειδώλων τους,
ώστε εάν κανείς επιχειρήσει να τους τραβήξει έξω, διαμαρτύρονται και
εξοργίζονται εναντίον του ελευθερωτή τους. Τίποτα δεν ενοχλεί τον
δογματικό όσο ο έλεγχος και η κριτική. Φοβάται μήπως αναγκαστεί να μετακινηθεί
από τις θέσεις του· έτσι επιτίθεται
εναντίον εκείνων που δοκιμάζουν να κλονίσουν την τυφλή βεβαιότητα του. Τους υποπτεύεται.
Υπάρχουν, λέει, αρχές, κανόνες, έννοιες
που βρίσκονται πέρα από κάθε αμφιβολία και δεν μπορεί να τις παραδίνει στον
έλεγχο του τυχόντος.
Ο φανατισμός ξεκινάει από την τυφλή προσήλωση
σε μια ιδέα, σ' ένα δόγμα. Μπορεί το δόγμα που αποτελεί την ιδεολογική του βάση
να υποστηρίζει τις εξοχότερες αρετές, αλλά ο φανατικός χρησιμοποιεί τις
χειρότερες μεθόδους για να το επιβάλει. Γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός,
αποθηριώνεται. Ο φανατισμός δημιουργεί καταστάσεις εμπάθειας, μίσους και βίας.
Ας θυμηθούμε τα ολοκαυτώματα της θρησκευτικής μεταρρύθμισης στη Δύση. Ο
κίνδυνος από τις φανατισμένες ιδεολογίες έγκειται στο γεγονός ότι μπορούν
εύκολα και γρήγορα να στρατολογήσουν στις τάξεις τους μεγάλο αριθμό οπαδών με
απρόβλεπτες συνέπειες.
[ Η αντίθετη στάση και
νοοτροπία σε όλα τα παραπάνω είναι ο διάλογος]
Διάλογος σημαίνει ότι κάποιος εκ των προτέρων αποδέχεται ότι
η αλήθεια είναι πολλαπλή, ότι δε μπορεί να προσεγγίσει μόνος του την πλήρη αλήθεια, ότι πρέπει αυτή να φωτισθεί
από πολλές πλευρές για να τη συλλάβει. Αυτό που ο καθένας πιστεύει ως αλήθεια
χρειάζεται τον βάσανο του ελέγχου και την αμφισβήτηση για να δοκιμασθεί.
Διάλογος βέβαια σημαίνει ορθά επιχειρήματα και ελεγμένα τεκμήρια, ούτε
ρητορείες που γοητεύουν, αλλά δεν οδηγούν στην αλήθεια, ούτε απατηλά σοφίσματα.
Και πάντα να υπάρχει στο μυαλό μας ότι στον διάλογο δεν πάμε να σώσουμε τις
ιδέες μας. Πάμε να σώσουμε την αλήθεια.
